تاریخچه آشنایی انسان با زنبور و زنبور داری

تاریخ آشنایی و فعالیت های انسان برای بهره برداری از زنبور عسل

آنچه تا کنون مشخص شده این است که زنبور عسل خیلی پیش از انسان بر روی زمین به وجود آمده و زندگی می­کرده است. اولین اثر وجودی انسان در روی زمین که در کاوش های زمین شناسی تا کنون بدست آمده متعلق به حدود 600000 سال پیش است و حال آنکه همین کاوش­های علمی نشان می­دهند که زنبور عسل حدد 150 میلیون سال پیش وجود داشته و مشغول زاد و ولد و فعالیت بوده است منتها با آن تفاوت که در طول زمان فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبور­های غیر عسلی امروزی زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص به خود را ساخته و در آن زندگی می­کرده است.

حدود 50 میلیون سال بعد که دوره رشد و تکثیر شدید گیاهان و گل دادن آنها شروع شد. زنبورها از حالت انفرادی خارج و زندگی اجتماعی را ترجیح دادند و جمعیت­ها را بوجود آوردند.

نزدیک به 25 میلیون سال پیش یعنی زمانی که کوه های پینه، آلپ، کاریات، قفقاز، البرز و سرانجام هیمالیا تشکیل شدند زمان ازدیاد شدید همه حشرات از جمله زنبور عسل فرا رسیده بود. از این زمان و حتی از حدود 40 میلیون سال پیش اثراتی از زنبور عسل به صورت سنگواره بدست آمده که اکنون در موزه هایی مختلف از جمله موزه ی زنبور عسل شهر وایمار در آلمان نگهداری می­شود.

روی دیوار غار بیکورپ در اسپانیا در یک اثر نقاشی، شخصی در حال برداشت عسل از یک جمعیت زنبور عسل در داخل حفره ی سنگی، مشاهده می شود. این اثر متعلق به حدود 12000 سال پیش می­باشد. اخیرا نیز نقاشی دیگری در یکی از غار های نزدیک شهر والانس (اسپانیا) کشف شده که به احتمال قوی باید مربوط به همان دوره باشد. این نقاشی یک جمعیت زنبور عسل را نشان می دهد که بالای آن جای پای حیوانی دیده می شود .تصور می رود که جای پای مزبور مربوط به یک خرس باشد.

یک اثر نقاشی بدست آمده در هندوستان از زنبور عسل، معرف اهمیتی است که هندی های قدیم از لحاظ عقاید دینی برای عسل و زنبور عسل قائل بوده اند.

شکل زنبور عسل و کندوهای گلی روی سنگ نوشته زمان فراعنه­ مصر که 4000 سال پیش حکاکی شده نشان می­دهند که مصری­ها در آن زمان از این موضوع اطلاع داشته اند که برای برداشتن عسل از کندو باید به زنبور ها دود داد تا کندو از زنبور خالی گردد.

در مقبره یکی از فراعنه ی مصر مقداری عسل پیدا شد که بعد از 4000 سال هنوز قابل خوردن بود.

بابلی ها و سومری ها و ایلامی ها که همه همسایگان ایران در عهد قدیم می­باشند در نوشته هایشان بارها از زنبور عسل نام برده اند.

آثار به دست آمده در سوئد نشان می­دهد که در کرانه های جنوبی و غربی این کشور حدود 2000 سال پیش زنبور عسل می زیسته و مردم نیز از عسل آن استفاده می­کردند.

در روی دسته ی یک کارد که حدود1200 سال قبل از میلاد در لرستان ساخته شده بود شکل برجسته ای از زنبور عسل دیده می شود. این کارد در موزه­ شهر بروکسل نگهداری می­شود. این موضوع نشان می­دهد که ایرانی ها در آن تاریخ زنبور عسل را می­شناختند و از عسل آن استفاده می­کردند.

هومر شاعر معروف یونانی که حدود 800 سال پیش از میلاد می­زیسته در شعرهایش از زنبور عسل نام برده است.

سولون در حدود 620 سال پیش از میلاد قانونی درباره­ زنبورداری در یونان نوشت حدود 350 سال قبل از میلاد مسیح ارسطو دانشمند معروف یونانی کتابی درباره­ زنبور و زنبورداری و همچنین از بیماری­های زنبور نوشت که اولین کتابی بود که در سال های قبل از میلاد و حتی قرن ها بعد از میلاد به رشته تحریر در آمده وی می دانست که عسل را زنبور ها از شهد گل ها تهیه و جمع آوری  می­کنند و به عقیده­ ارسطو بهترین عسل، عسل آویشن بوده است.

قسمتی از کتاب وارو دانشمند رومی که در سال های 116 تا 27 قبل از میلاد می­زیسته راجع به زنبور عسل بود. هموطن دیگر وی پلینیوس که از 23 تا 79 بعد از میلاد زندگی می­کرده و از طبیعی­دان­های معروف روم بوده نیز کتابی درباره­ زنبور عسل نوشته و در آن عده ای از گیاهان عسل خیز را نام برده است.

قسمتی از سوره نحل در قران کریم درباره­ عسل است.

شارلمانی امپراطور بزرگ اروپا در سال 800 میلادی اولین زنبورستان با کندو­های سبدی را در یکی از مزارع خود ایجاد کرد و دستور داد که کشاورزان در تمامی مزارع اجبارا چند کندو برای تولید عسل نگه دارند.

قرون وسطی سال­های پر رونق زنبورداری و تولید عسل در تمام اروپا بود و بیش از همه کشیش­ها به کار زنبورداری می­پرداختند ولی در سال­های 1500 تا 1600 میلادی رونق خود را از دست داد. زیرا قیمت شکر به شدت پایین آمد و مردم برای تهیه شیرینی ها بیشتر رو به شکر آوردند.

اولاس ماگنوس که در زمان گوستاو از پادشاه قدرتمند و ایجاد کننده کشور سوئد می زیسته در سال 1555 میلادی کتابی درباره وضع زآموز پرورش زنبور عسل به زبان آلمانی را منتشر کرد.

باتلر محقق انگلیسی در سال 1609 نشان داد که در داخل کندو حکومت ماده ها (ملکه) برقرار است. مالپیگی ایتالیایی که در سال­های 1628 تا 1694 زندگی می کرده ساختمان داخلی بدن زنبور عسل را برای اولین بار تشریح کرده و کتابی هم در این باره از خود به یادگار گذاشته است.

سوامر دام (1637 تا 1685) در فرانسه کندویی با جدار شیشه ای درست کرد و به مطالعه ی زندگی زنبور ها در داخل کندو پرداخت و وی کشف کرد که بر خلاف عقیده ی باتلر انگلیسی، ملگه حاکم بر زنبور ها نیست، بلکه مادر تمام زنبور های داخل کندوی خودش است.

در سوئیس فرانس هوبر (1750_1821) به کمک مستخدمش کندویی با قاب های متحرک ساخت، بدین وسیله زندگی داخلی زنبور ها را بهتر و دقیق تر تحت مطالعه قرار داد. این اولین کندو با قاب متحرک بود که در تاریخ ساخته شد ولی وی از آن فقط برای مطالعه استفاده کرد و حال آن که در آینده بهره برداری از این کشف به منظور تجارت آغاز و اساس زنبور داری مدرن بر روی آن پایه گذاری شد. هم وطن دیگر وی، کارلل بونت در سال 1762 وضع باکره زایی ملکه را کشف کرد.

پروکوپوویچ 1850 _1775 اولین مدرسه­ زنبود داری در اوکراین تاسیس و به علاوه در قاب های کوچک نیم کیلویی عسل را ساخت و به بازار عرضه کرد.

کشیش آلمانی دکتر یوهان چیرسن 1906_1811 که بزرگ ترین شخصیت در تاریخ زنبورداری آلمان است بعد از یک سلسله آزمایش کشف کرد که تمام نر ها از تخم های بارور نشده تولید می گردند.

در سال 1851 لانگستروت در آمریکا اولین زنبورستان با کندو هایی که همگی دارای کندو های متحرک بودن را ایجاد کرد و پس از انجام آزمایش های لازم و مطمئن شدن از اقتصادی تر بودنش آن را به بازار عرضه و در سطح تجاری عمومیت داد.

بازماندگان همین خانواده پس از گذشت چند نسل هنوز هم در آمریکا به کار زنبور داری و مخصوصا پرورش زنبور عسل در سطح جهانی و بین المللی ادامه می­دهند. اختراع و کشف قاب های متحرک بدون شک مهمترین کشف در تاریخ زنبورداری است به طوری که با ورودش به این عرصه، تمام اصول زنبورداری قدیم زیر و رو شد و جایش را به روش­های مدرن امروزی داد.

در 1857 یوهان مهرینگ در آلمان دیواره مومی را اختراع کرده و به کمک وسائل مصنوعی آن را ساخت.

در 1882 یک ساعت ساز المانی به نام وانکلر دستگاه تولید ملکه به طور مصنوعی را درست کرد که امروزه هم اساس تولید ملکه به طور مصنوعی بر همان اصول قرار دارد و برای این کار از همان دستگاه ها با کمی تفاوت وتکمیل استفاده می­کنند.

قاره های جدید و زنبور عسل

زنبور عسل به طور کلی متعلق به قاره های قدیم (آسیا ، آفریقا ،اروپا ) بوده مثل سگ همراه انسان به قاره های جدید (آمریکا و استرالیا) برده شد.

در زمان کشف آمریکا یعنی در سال 1492 نژاد های مختلف زنبور عسل فعلی ما در آنجا زندگی نمی­کردند. زنبورهای ریز و بدون نیش از نژادهای متفاوت که نظیرشان هم اکنون در آفریقا وجود دارند در آنجا فعالیت می­کرده و سالانه از آن مقدار عسل ناچیزی جمع می کردند. سرخ پوستان آمریکا این زنبور ها و عسل آنها را می­شناختند و از آنها بهره برداری نیز می­کردند.

فقط 38 سال پس از پیاده شدن کریستف کلمب در این قاره یعنی در سال 1530 پرتغالی ها اولین جمعیت زنبور عسل را به برزیل (امریکای جنوبی) بردند.

یک قرن بعد از آن یعنی در 1621 اولین جمعیت زنبور عسل به وسیله­ ویرجینیا کمپانی به آمریکای شمالی حمل شد. دو قرن پس از آن در سال 1848 اولین زنبورها به کشور شیلی و دو سال پس از آن در 1850 به کرانه های غربی آمریکا  یعنی کالیفرنیا وارد شد.

در استرالیا هم مثل امریکا هنگام کشف آن قاره، زنبور عسل وجود نداشت، اولین جمعیت در سال 1822 در نزدیکی سیدنی پیاده شد.

در سال 1842 چند جمعیت زنبور عسل از انگلستان به نیوزلند حمل گردید.

وضع امروزی زنبور داری در جهان

امروزه زنبور داری به عنوان یکی از رشته­ های دامداری در تمام کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است. رشته ای که بدون وجود ان موفقیت در رشته هایی از کشاورزی غیر ممکن می باشد.

تقریبا در تولید بیشتر میوه ها و بذر ها زنبور عسل برای گرده افشانی از واجبات کار است. باغ سیبی که زنبور عسل بدان دسترسی نداشته باشد حدود 5 تن محصول در هکتار می­دهد و اگر در فصل شکوفه چند کندو داخل آن قرار دهند محصولش از پنجاه تن در هکتار تجاوز می­کند.

هر هکتار باغ گلابی بدون زنبور حدود 6 تن محصول می­دهد ولی با گذاشتن 5 کندو با جمعیت های قوی در داخل آن مقدار محصول می­تواند به 80 تن در هکتار برسد. بیشتر میوه ها نیز چنین تناسبی از خود نشان می­دهند.

آزمایش های انجام شده توسط یکی از محققان در سال 1350 خورشیدی در دشت گرگان نشان داده که بذر گل افتابگردان بدون وجود زنبور عسل 70 درصد بی مغز و پوک بوده ولی با گذاشتن 3 کندوی پر جمعیت در هکتار مقدار پوکی آن تا 3 درصد تقلیل یافته و 97 درصد دانه های آفتابگردان مغز دار بوده اند.این است شاهکار زنبور عسل در کمک به ازدیاد محصولات کشاورزی به همین دلیل، در تمام کشور های جهان همه فعالیت می­کنند تا بر تعداد جمعیت مخصوصا جمعیت های قوی و فعال زنبور عسل خود بیفزایند.

در سال 1990 آمارها حاکی از وجود حدود 50 میلیون جمعیت زنبور عسل در جهان که به وسیله ی 6/5 میلیون نفر زنبور دار نگه داری شده و سالانه حدود 1202000 تن عسل می­دهند. هر گاه تعداد متوسط زنبور های هر جمعیت را 35000 عدد فرض کنیم .تعداد تک تک زنبور های عسل جهان 500 برابر انسان ها می شوند .

مقدار متوسط محصول هر جمعیت در کشور های مختلف متفاوت بوده و همیشه به سه عامل بستگی دارد:

1- آب و هوا: که خوبی یا بدی آن بر وجود یا از بین رفتن گل ها یا شهد موجود در آنها اثر می­گذارد. نقاط خوش آب و هوا می توانند انواع گل­ها را پرورش دهند و در نتیجه  برای زنبور داری مساعد باشند ولی نقاط بد آب و هوا مثل اغلب بیابان ها، فاقد گل و گیاه بوده و زنبور داری در آنجا غیر ممکن است.

2- نژاد زنبور ها: انتخاب نژاد خوب و پر محصول، مقدار درآمد زنبوردار را بالا می برد. نژاد های بد می­توانند در پرگل­ترین منطقه قرار داشته باشند و با وجود این، به دلیل تنبلی و کار نکردن باعث ورشکستگی زنبور دار گردند.

3- آشنایی با فنون زنبور داری: این اساس و پایه­ کار است و برای یاد گرفتن آن باید به کتاب ها و نوشته ها مراجعه کرد و مدتی هم نزد متخصصین فن، کاراموزی کرد.

در کشور های اروپایی هر کندو به طور متوسط (متوسط آن کشور) 10 کیلو عسل می دهد. همین کندو در کشور هایی که در دو قاره  جدید یعنی آمریکا و استرالیا قرار دارند بین 20 تا 40 کیلو و در نقاط پر گل تا 90 و140 کیلو محصول میدهد.

در کشور روسیه و اروپای شرقی وضع طوری ترتیب داده شده که هر کارگر می تواند 100 کندو را نگه داری کند. در انگلستان و آلمان یک کارگر 200 و دراسترالیا 300 و در کشورهای قاره آمریکا 100 کندوی زنبور عسل را سرپرستی می­کند. در آمریکا به دلیل گران بودن مزد کارگر اغلب کارها مکانیکی انجام می شود.

همان طور که در بالا نیز ذکر شد در قاره های جدید، مقدار محصول هر جمعیت خیلی بیشتر از قاره های قدیمی است، در عوض تعداد جمعیت ها به نسبت هر کیلومتر مربع خاک در قاره های قدیمی زیاد تر می­باشد.

تاریخچه زنبور داری در ایران و جهان

زنبور عسل امروزه در تمام نقاط جهان به جز مناطق قطبی زندگی می­کند. تا قرن شانزده میلادی زنبور عسل منحصر به دنیای قدیم یعنی آسیا، آفریقا و اروپا بوده است. اولین فسیل زنبور از درون صمغ های بالتیک به دست امده که حدود 40 میلیون سال عمر دارد. زنبور عسل ازقسمت گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا منشاء گرفته و سپس به اروپا و شرق آسیا گسترش یافته است.

از قرن ها پیش زنبور عسل دز شکاف کوه ها و تنه خالی درختان ومکان های مناسب دیگر لانه می­گزیده است. بشر برای استفاده از عسل زنبوران با روش های بسیار ابتدایی زنبور را از لانه اش بیرون رانده، عسل و موم را مورد استفاده قرار می­داده است. امروزه در بسیاری ازنقاط جهان منجمله ایران (به خصوص شمال ایران ) استفاده از کندو های طبیعی متداول و معمول می­باشد. بشر به مرور زمان دانست که باید برای بهره برداری بهتر و بیشتر، کندوهای طبیعی را از نقاط مختلف جمع کرده ودر یک محل از آنها نگه داری و مواظبت کند. در بعضی دیگر از نقاط دنیا موفق به ساختن کندو شده و زنبورها را در داخل کندو های ابتدایی نگهداری می­کردند. نوع ساختن کندو­های ابتدایی بسته به شرایط محیطی منطقه و نوع مواد اولیه موجود و مهاجرت سکنه­ آن ناحیه فرق می­کرد. در نقاط جنگلی دنیا زنبور عسل را در لانه­ طبیعی خود یعنی تنه درخت نگهداری می­کردند. افراد بومی محل برای سهولت در امر مواظبت و برداشت، تنه درخت حاوی زنبور را از بقیه درخت جدا کرده و با پوشانیدن سر و ته آن تعدادی از آنها را در کنار هم قرار می­دادند. کندو های تنه درختی را می­توان به صورت افقی یا عمودی قرار داد.

در نقاط دیگر دنیا که فاقد جنگل بودند، اولین نوع کندو، کندوهای گلی بودند که به صورت خام یا پخته (سفال) مورد استفاده قرار می­گرفتند. امروزه در بعضی از نقاط خاورمیانه منجمله ایران (فارس ،کردستان و لرستان) استفاده از کندو های گلی و سفالی متداول می­باشد .

در مصر قدیم برای پرورش زنبور عسل از لوله های استوانه­ای سفالی استفاده می­­کردند. مصریان قدیم حتی زنبورداری مهاجرتی داشتند و زنبورهای خود را در مسیر رود نیل تغییر مکان داده و از حداکثر نباتات منطقه استفاده می­کردند. نوع دیگر کندو، کندوهای بافتنی بودند که از الیاف و ترکه های نباتات ساخته می­شدند، این نوع کندو شاید اولین بار از یونان گزارش شده­اند. کندوهای بافتنی ترکه ای در اغلب استان های ایران (آذربایجان ،کردستان و فارس) متداول بوده و به اشکال و اندازه ­های مختلف ساخته می­شوند.

برای محافظت زنبوران عسل از عوامل خارجی، روی این کندوها را با خاک رس و تپاله گاو گل اندود می­کنند.

کندوهای ابتدایی ضمن دارا بودن خصائص لازم یک کندو و محافظت زنبورداران در مقابل عوامل نامساعد طبیعی مانند باد، باران و حرارت های بالا و پایین، بسیار کم حجم بوده و محصول کمی تولید می کنند. برای بدست آوردن عسل و موم چنین کندو هایی زنبور ها را با دود دادن و یا آتش زدن، خارج کرده و عسل و موم آن را استخراج می­کنند. چون در این کندو قاب موجود نیست شان ها به طور طبیعی به بدنه­ کندو چسبیده و برای استخراج عسل هر سال باید مقداری از شان­های قسمت عقب کندو را برداشت و عسل را استخراج و موم را به مصرف مقتضی رسانید.

تا قبل از قرن 16 میلادی هیچ تحولی در پرورش زنبور عسل صورت نگرفت و از نظر بیولوژیکی هیچ اطلاعی درباره نحوه زندگی و فعالیت های آن در دسترس نبوده است. پس از قرن شانزدهم یعنی در بین سال­های 1500 تا 1851 میلادی سه واقعه مهم جدا از هم در تاریخ زنبورداری جهان اتفاق افتاد که سبب تحولی بزرگ در امر پرورش زنبور عسل گردیده است .

سه واقعه ی مهم در تاریخ زنبور داری

1- کشف حقایقی مهم درباره زنبور عسل: در سال 1586 میلادی برای اولین بار در اسپانیا مشخص شد که ملکه زنبور عسل، ماده بوده و تخم های داخل کندو توسط او گذارده می­شود و او مادر همه­ زنبورهای داخل کندو می­باشد.

در سال 1609 بولتر محقق انگلیسی در کتابش به نام  femine monarchie نرها را در کندو مشخص کرد. سپس مشخص شد که زنبورداران کارگر همگی ماده هستند در سال های بعد جفت گیری ملکه با نرها، تولید موم و گرده افشانی گل ها توسط زنبوران عسل مشخص گردید.

2- پیشرفت فن زنبورداری: در بین سال های 1500 تا 1851 میلادی کوشش های زیادی برای یافتن راهی جهت استخراج عسل بدون کشتن زنبوران داخل کندو صورت گرفت. یکی از این راه ها ادغام چندین کندو در داخل یک کندو بود. بدین صورت که به جای کشتن و از بین بردن همه کندوها، نیروهای چند کندو را در داخل یک کندو (برای گزراندن دوران سخت زمستان) قرار داده و بقیه را مورد استفاده قرار می دادند. نحوه عمل اینطور بود که کندو ها را یکی یکی در زیر یک کندوی خالی قرار داده و زنبور های کندو پایین را با  ایجاد صدا و دود مجبور به وارد شدن به کندوی بالایی می کردند .به همین روش چند کندو را در یک کندو خالی می کردند.در داخل کندوی اماده شده بالا ملکه های موجود با هم جنگیده و فقط یک ملکه در کندو باقی می ماند.

روش دیگری که در مورد کندوهای بزرگ معمول بود بریدن واستفاده از یک سوم شان ها (شان های محتوی عسل) و نگهداری زنبور ها با بقیه شان ها از سالی به سال دیگر بود. در سال بعد زنبور ها محل خالی شان ها را ترمیم کرده و به همین ترتیب هر سال مقداری از عسل و موم کندوها مورد استفاده قرار می­گرفت.

روش سوم، قرار دادن یک قسمت اضافی در روی کندو برای ذخیره عسل بود.مثلا در مورد کندوهای بافتنی یا ترکه ای کلاهکی در بالا تا انتهای کندو قرار می دادند تا زنبور در داخل ان ضمن تهیه شان، عسل ذخیره کند. در پایان فصل رشد، کلاهک را برداشته و عسل را مورد استفاده قرار می­دادند. کندوهای تخته ای که در بعضی از نقاط دنیا مورد استفاده قرار می­گرفت، اغلب شامل یک صندوق ساده و فاقد خصوصیات کندوی جدید امروزی بود.

پس از دو قرن کوشش و تلاش در بین سال های 1500 تا 1851، هنوز اشکالات زیادی در پرورش زنبور عسل وجود داشت. در اواخر این دوره حتی موفق شدند کندوهای قاب دار بسازند ولی چون فاصله ی بین قاب ها و بدنه ی کندو صحیح نبود، زنبورها قاب ها را به یکدیگر و به بدنه کندو چسبانیده و زنبور دار مجبور بود که برای جدا کردن قاب­ها مقدار زیادی از موم­ها را هر بار بریده و از کندو خارج کند.

3- انتشار زنبور عسل در دنیا: همان طور که اشاره شد زنبور عسل به دنیا ی قدیم تعلق دارد. قبل از قرن شانزدهم در دنیای جدید (آمریکا،استرالیا،زلاند نو) زنبور عسل وجود نداشت. زنبور عسل مانند بیشتر حیوانات اهلی در مهاجرت های بشر همراه بوده و به هر جا بشر می­رفته آنها را انتقال می داده. پس از کشف قاره­ای جدید زنبور عسل هم به آنجا راه یافته و مستقر گردیده است.

اغاز زنبور داری پیشرفته

در سال 1851 میلادی کشف مهمی به وقوع پیوست که سراغاز کلیه پیشرفت های زنبورداری امروزه می­باشد. در آن سال یک آمریکایی اهل فیلادلفیا به نام لورنزو متوجه شد که وقتی فاصله ی بین قاب ها و همچنین فاصله ی بین قاب ها و بدنه ی کندو 3/9 میلی متر باشد این فاصله مورد قبول زنبور عسل قرار گرفته و زنبورها دیگر در بین قاب ها و قاب و بدنه موم اضافی به وجود نمی آورند. این فاصله را که به آن فضای زنبور می­گویند، مبنای ساختن کندوهای جدید با قاب های متحرک قرار گرفت و از سال 1861 در سراسر دنیا مورد استفاده قرار گرفت.

پس از ساختن کندوهایی با قاب های متحرک و در نظر گرفتن فواصل صحیح بین قاب ها و قاب و بدنه، صنعت زنبور داری در جهان با یک تحول عظیم روبه­رو گردید و مخترعین و علاقه مندان به زنبور عسل برای بهره برداری بیشتر و بهتر دست بکار شدند. در بین سال های 1851 تا 1871 میلادی وسایل دیگری در صنعت پرورش زنبور عسل اختراع و به جهانیان معرفی گردید .

وسایل مهمی که در این سال ها اختراع گردید عبارتند از :

1- ورقه مومی آج دار یا موم پرچ شده: این اختراع که توسط ژوهانس مهرینگ در سال 1857 و در آلمان انجام شد، موجب گردید که کمک بزرگی در صرفه جویی موم زنبور عسل (جلوگیری از تخریب شان ها ) و سرعت ساخت شان توسط زنبورها حاصل شود. درواقع با این اختراع موم خالص زنبور عسل را ذوب کرده، سپس به صورت ورقه­ های نازک درآورده و به وسیله­ ماشین مخصوص روی دو طرف آن پایه های شش وجهی سلول های زنبور عسل پرچ می­گردد پس از استقرار این برگه ­های آج دار در قاب­ها و قرار دادن آنها در کندو و در صورت وجود شهد در طبیعت، زنبور ها سریعا آنها را به شان تبدیل کرده ودر آنها نوزادان خود را پرورش داده و یا شهد و عسل و گرده­ گل در آنها ذخیره می­کنند.

2- دستگاه استخراج عسل: در سال 1865 در اتریش شخصی به نام فرانز وان دستگاه استخراج عسل را که به وسیله ی نیروی گریز از مرکز موجب خارج شدن عسل از داخل سلول هایشان میگردد اختراع کرد.

3- شبکه­ ملکه: شبکه­ ملکه، صفحه شیاردار یا میله ای مخصوصی است که به واسطه ی قطر شیارها یا فاصله ی میله های ان که کمی کوچکتر از عرض قفس سینه ی ملکه است مانع عبور ملکه از آن می­گردد. این شبکه را از اوایل سال های 1800 روی سطح کندو قرار داده و ملکه را در زیر ان محبوس می­کنند تا نتواند به طبقات فوقانی که محل ذخیره کردن عسل است راه پیدا کند. بدین ترتیب تمام قاب های طبقات فوقانی یک دست حاوی عسل و عاری از نوزادان خواهد شد.